Ψευδοεπιστήμη και ο δύσβατος δρόμος της επιστήμης

H επιστημονική γνώση είναι παντού αλλά και νοθευμένη λόγω εμπορικότητας και ηθελημένης άγνοιας. Αυτό δίνει στην ψευδοεπιστήμη να ανθίσει όσο ποτέ. Ένα καλό παράδειγμα αυτού του φαινομένου είναι η ψυχολογία όπου φαντάζει πολλές φορές να έχει μείνει στάσιμη από την εποχή του Φρόυντ. Τα καλά νέα είναι ότι η επιστήμη προχωρά και εξελίσσεται. Στην θέση της ψυχολογίας για παράδειγμα έχουμε πιο ακριβείς μεθόδους όπως την νευροβιολογία αλλά και την εξελικτική ανθρωπολογία. Το πρόβλημα όμως είναι ότι οι ανθρώποι δυσκολεύονται να αποχωριστούν ξεπερασμένες τεχνικές επιστημολογίας έναντι νέων, πιο αποτελεσματικών μεθόδων και το φαινόμενο αυτό δεν είναι αποκλειστικό της ψυχολογίας.

Ένα άλλο πιο παλιό παράδειγμα είναι η αλχημεία όπου σιγά σιγά αντικαταστάθηκε από την φυσική και την χημεία. Η αστρονομία έκανε το ίδιο πράμα στην αστρολογία και η ανθρωπολογία αντικαταστεί την κοινωνιολογία. Η φαρμακευτική με την σειρά της αντικατέστησε μεθόδους ομοιοπαθητικής και η κινησιολογία και φυσιοθεραπευτική τον βελονισμό και την χειροπρακτική.

Παρ’ όλη αυτή την πρόοδο ορισμένες “επιστήμες” συνεχίζουν να είναι παρών γιατί εξυπηρετούν είτε συμφέροντα απάτης που μπορεί να είναι οικονομικά (ομοιοπαθητική, αστρολογία, χειροπρακτική) ή πολιτικά (κοινωνιολογία, ψυχολογία). Υπάρχει επίσης μια τάση αρχαιολαγνίας προς το παρελθόν που προωθείται κυρίως από μύθους και τον μοντέρνο αδαή πολίτη που εξισώνει το “παλιό” με το “καλό”. Αυτό εξηγείται εν μέρη από το γεγονός ότι σαν άνθρωποι δεν αρεσκόμαστε στην αλλαγή.

Η πεπερασμένες αντιπαραθέσεις των ψευδοεπιστημών, είτε πρόκειται για ψυχολογία είτε για ομοιοπαθητική, συνεχίζουν να υπερασπίζονται από τους απολογητές τους με τρεις κλασικές δικαιολογίες που παραδόξως είναι και λογικά σφάλματα και δεν αρμόζουν στην επιστημονική μέθοδο.

Η πρώτη δικαιολογία είναι αυτή της λύπησης και βασίζεται στο γεγονός ότι ο κόσμος φαίνεται να παίρνει κάποια βοήθεια όπως και από τις άλλες επιστήμες. Απαλύνει δηλαδή το πόνο και την δυστυχία και κάποια άτομα φαίνεται να παρατηρούν βελτίωση στην υγεία τους. Αυτό φυσικά καταρρίπτεται με το απλό επιχείρημα ότι (α) οι πάντες σε παρουσία εξουσίας/ειδικού συνήθως νιώθουμε καλύτερα και σε συνδυασμό με το (β) το σώμα αυτοθεραπεύεται μέσα από θέληση αλλά και με το φαινόμενο του placebo effect, δλδ της πίστης σε ένα ψευδή παράγοντα/φάρμακο ως κάτι που έχει αντικειμενική επίδραση πάνω μας. Επίσης, το πιο βασικό αντι-επιχείρημα σε αυτό τον συλλογισμό είναι ότι η φαινομενική αποτελεσματικότητα μιας πράξης δεν την κάνει ταυτόχρονα επιστημονικά ορθή.

Η δεύτερη δικαιολογία βασίζεται στο γεγονός ότι όλες οι επιστήμες δεν είναι 100% έγκυρες άρα και οι “μαλακές” επιστήμες δικαιούνται να έχουν υπεργενικευμένα αποτελέσματα και αόριστα συμπεράσματα στις αναλύσεις τους. Εάν για παράδειγμα η κοσμολογία βγεί με μια θεωρία περί big bang που απαιτεί μελετημένες μετρήσεις και πειράματα, η ψυχολογία δικαιολογεί μια δική της θεωρία (π.χ. το ότι οι ντροπαλοί άνθρωποι είναι εσωστρεφείς) δίνοντας την ίδια βαρύτητα εγκυρότητας.

Η διαφορά της μιας θεωρίας με την άλλη είναι ότι στην πρώτη υπάρχουν μελετημένα αποτελέσματα που επαναλαμβάνονται συνεχώς μέσω ακριβής και στοχευμένης επαλήθευσης. Η κοσμολογική θεωρία δεν μπορεί να καταρριφθεί παρά μόνο όταν καινούργιες μελέτες μπορούν να χτίσουν πάνω της για επέκταση της αρχικής έτσι ώστε να δώσουν μια πιο αντικειμενική εικόνα του φαινομένου. Για παράδειγμα, στην περίπτωση του big bang νέες έρευνες δείχνουν ότι το σύμπαν όντως ξεκίνησε από ένα μικρό σημείο συγκεκριμένης πυκνότητας ύλης σε μια συγκεκριμένη στιγμή, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι έγινε μόνο μια φορά. Με άλλα λόγια ανήκει σε μια προεργασία όπου το σύμπαν διαστέλλεται και συστέλλεται συνεχώς. Στις “μαλακές” επιστήμες και ψευδοεπιστήμες υπάρχουν υπεργενικευμένες αναλύσεις βάση ενός περιορισμένου δημογραφικού που έχουν ως μόνο δεδομένο το συνεχώς δυναμικό περιβάλλον το οποίο αλλάζει διαρκώς και έτσι δεν μπορούν οι μελετητές του να αντλήσουν ακριβής αποτελέσματα αλλά ούτε και να τα αναπαράγουν. Με άλλα λόγια διαπράττεται το κλασικό λογικό σφάλμα της παρατηρησιακής επιλεκτικότητας.

Στην περίπτωση της κοινωνιολογίας αλλά και της ψυχολογίας, οι ερευνητές βασίζονται αποκλειστικά στην ερμηνεία και κυρίως στον τρόπο που εφαρμόζεται μέσα από την πολιτική στρατηγική της κάθε χώρας για έλεγχο και οργάνωση της κοινωνίας. Αυτές οι επιστήμες θα έπρεπε πιο σωστά να ονομάζονται “κοινωνική μηχανική” γιατί ουσιαστικά διαμορφώνουν όχι μόνο την αντίληψη αλλά και την έκφραση της κοινωνίας. Επίσης, η κάθε παρατήρηση είναι ήδη νοθευμένη από την αντίληψη που δημιουργείται στους πολίτες για ένα φαινόμενο και που επηρεάζει δραματικά τις απαντήσεις σε ερωτηματολογία αλλά και fMRI. Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι ένα άτομο μπορεί να προσποιηθεί μια ψυχική νόσο σε σημείο που μπορεί να αλλάξει την ίδια του την φυσιολογία με κάποιον άλλον που έχει τα ίδια συμπτώματα.

Η τρίτη δικαιολογία έχει να κάνει με το επιχείρημα του “όλα”. Πάει κάπως έτσι: “Όλα έχουν να κάνουν με Χ”, όπου Χ το αντικείμενο αναφοράς. Αυτό μπορεί να είναι η ψυχολογία, ο θεός, η χειροπρακτική, η “ενέργεια” και ότι άλλο μπορεί να ειπωθεί για να εξυψώσει το συναίσθημα παρά την λογική. Κάνει νόημα στο ευρύ κοινό γιατί όντως αν το σκεφτούμε καλά από το σημείο αναφοράς όλα έχουν να κάνουν με κάτι άλλο γιατί απλά τα πάντα στον κόσμο είναι αλληλένδετα. Εάν όμως ασπαστούμε αυτήν την πεποίθηση τότε δεν μπορούμε να φτάσουμε σε κανένα αποτέλεσμα. Τα πάντα μπορούν να έχουν θρησκευτικό υπόβαθρο, βιολογικό ή ακόμη και κβαντικό. Το μόνο που καταφέρνουμε είναι η υπεργενίκευση φαινομένων.

Η κοινωνιολογία όπως και η ψυχολογία αλλά και οι λοιπές “μαλακές” επιστήμες και ψευδοεπιστήμες εξακολουθούν να διδάσκονται σε πανεπιστήμια όπως φυσικά συνεχίζουν να διδάσκονται σε άλλες δευτερεύοντες σχολές η αστρολογία, η ομοιοπαθητική, η χριστιανολογία, η χειροπρακτική και ότι άλλο μπορείτε να φανταστείτε. Συνεχίζουν όλες αυτές οι σπουδές να υπάρχουν και να έχουν κύρος γιατί υπάρχει αγοραστικό κοινό που τα ασπάζεται και είναι έτοιμο να πληρώσει γι’ αυτά. Με άλλα λόγια δεν έχουν να κάνουν με την επιστημονική τους αληθότητα αλλά με την οικονομική τους αποδοτικότητα.

Αν μη τι άλλο η ομοιοπαθητική και η αστρολογία πουλάνε σχεδόν τετραπλάσιο όγκο αναγνωστικού υλικού παρά η αστρονομία και η κοινή ιατρική. Ο λόγος είναι απλός. Οι περισσότεροι άνθρωποι μεγάλωσαν στην άγνοια και την ημιμάθεια και πέφτουν συνήθως στις παγίδες της επιθυμητής σκέψης αλλά και της αυτοεκπληρωτέας προφητείας . Επίσης οι άνθρωποι φοβούνται και προσπαθούν να ξεπεράσουν κάτι με όσο το λιγότερο επεμβατικές μεθόδους. Αυτή η τάση όμως νοθεύει όλο και περισσότερο την πραγματική επιστήμη και διοχετεύει κονδύλια σε τομείς που ουσιαστικά δεν βοηθούν τον άνθρωπο αλλά ικανοποιούν το εγώ του.

Ο επιστημονικός τρόπος σκέψης είναι αρκετά πρόσφατο φαινόμενο για το είδος μας. Έχει ως βάση μερικές χιλιάδες χρόνια και σε σχέση με τα πρώιμα ένστικτά μας χάνει την μάχη όταν θα πρέπει να δεχτούμε κάτι σαν σωστό ή λάθος. Ο κάθε ένας θα πρέπει να κατανοήσει ότι η επιστήμη πολλές φορές έχει γκρίζες γραμμές και μια επιστημονική έρευνα δεν μπορεί να είναι ενδεικτική. Πρόσφατα μια έρευνα έδειξε ότι σχεδόν όλα τα φαγητά μπορούν να προκαλέσουν αλλά και να αποτρέψουν τον καρκίνο. Ταυτόχρονα όταν πάρουμε όλα τα αποτελέσματα μαζί και προσπαθήσουμε να εφαρμόσουμε στατιστική σημαντικότητα έχουμε έρευνες που δείχνουν ότι η στατιστική σημαντικότητα είναι.. ασήμαντη.

O Φυσικός Richard Feynman, εξηγεί με απλά λόγια πως οι κοινωνικές επιστήμες είναι ουσιαστικά ψευδοεπιστήμες, έστω και αν ακολουθούν φαινομενικά την επιστημονική μέθοδο.