Πώς να ξεχωρίζετε θεωρίες συνομωσίας

Μήπως το εμβόλιο της γρίπης είναι στην πραγματικότητα πειραματικό εμβόλιο με νεκρά κύτταρα; Μήπως τους δίδυμους πύργους τους έριξαν με βόμβες και το αεροπλάνο ήταν ολόγραμμα; Μήπως μας ψεκάζουν οι Αμερικάνοι με αεροπλάνα για να μας έχουν υπό έλεγχο; Mήπως ανακαλύφθηκε η θεραπεία του καρκίνου και η φαρμακοβιομηχανία μας την κρύβει για να βγάλει λεφτά; Μήπως η κυβέρνηση επικοινωνεί με εξωγήινους αλλά το κρύβει; Ας δούμε δέκα βασικούς τρόπους που θα μας βοηθήσουν να ξεχωρίζουμε τις αβάσιμες θεωρίες από τυχόν πραγματικές συνομωσίες.

1. Λείπουν αποδειχτικά στοιχεία

Θεωρητικά, τα πάντα είναι πιθανά. Αλλά για να επιλέξουμε να υποστηρίξουμε μια θεωρία, σημαίνει ότι υπερισχύει αριθμητικά σε αποδειχτικά στοιχεία από κάποια άλλη. Το μεγαλύτερο λάθος σε μια θεωρία συνωμοσίας είναι ότι πολλά γεγονότα φαίνεται να αλληλοσυνδέονται απλά και μόνο επειδή θα ταίριαζε στην ιστορία μας, χωρίς όμως να έχουμε κάποια βάσιμη πληροφορία που να αποδεικνύει την σύνδεση αυτή. Για παράδειγμα: «Ο πρόεδρος της Πολωνίας διαφώνησε με το σχέδιο εμβολιασμού της γρίπης. Μετά από λίγο καιρό, ο πρόεδρος σκοτώθηκε σε δυστύχημα. Άρα, κάποιοι τον δολοφόνησαν επειδή διαφώνησε με το σχέδιο». Εάν δεν έχει βρεθεί κάποιο όπλο ή κάποιο σχέδιο δολοφονίας, το μοναδικό στοιχείο που έχουμε για να ισχυριστούμε ότι πρόκειται για δολοφονία είναι ότι ταιριάζει ωραία με την ιστορία μας! Πώς θα ακουγόταν κάτι τέτοιο στο δικαστήριο;

2. Συγχίζεται ο απλός συσχετισμός με την πρόκληση του γεγονότος

Ακόμα και αν σε δυο γεγονότα υπάρχει κάποιος συσχετισμός, και πάλι δεν σημαίνει ότι το ένα προκάλεσε το άλλο. Αυτό αποτελεί λογική πλάνη. Ένα απλό παράδειγμα: «Όποτε αυξάνονται οι πωλήσεις παγωτού, αυξάνονται και τα περιστατικά πνιγμού. Άρα, το παγωτό προκαλεί πνιγμούς». Στην προκειμένη περίπτωση, ξεχνούμε να υπολογίσουμε και άλλους παράγοντες, όπως εποχή και θερμοκρασία. Οι πωλήσεις παγωτού αυξάνονται το καλοκαίρι, όπως επίσης και ο αριθμός των ατόμων που πηγαίνουν για κολύμπι. Το ένα δεν προκαλεί το άλλο, αλλά προκαλούνται και τα δυο από ένα τρίτο παράγοντα! 

3. Επιλεκτική παρατηρητικότητα

Με αυτό τον αφελή τρόπο επιλέγουμε μόνο τα στοιχεία που ταιριάζουν στην θεωρία που υποστηρίζουμε και αγνοούμε παρόμοια στοιχεία που εισηγούνται το αντίθετο. Αν για παράδειγμα μια θεραπεία λειτούργησε αποτελεσματικά σε μια ομάδα ατόμων ενώ σε κάποια άλλη ομάδα όχι, θα πρέπει να αναφερθούν και οι δύο περιπτώσεις με το ίδιο βάρος. Το αν λειτούργησε το φαινόμενο πλασέμπο την πρώτη φορά ή αν υπάρχει η υποψία ότι υπήρξε κάποια βλάβη στο μηχάνημα την δεύτερη φορά, αυτό ανήκει στην ερμηνεία των γεγονότων, όχι στο ίδιο το γεγονός.

4. Η ερευνητική πορεία είναι βεβιασμένη

Μια θεωρία συνομωσίας λειτουργεί αντίθετα από μια σωστή επιστημονική έρευνα: Σε μια επιστημονική έρευνα, πρώτα ψάχνουμε και βρίσκουμε οποιαδήποτε σχετικά με ένα γεγονός στοιχεία και μετά τα ερμηνεύουμε. Τα στοιχεία μας οδηγούν στην μια ή στην άλλη ερμηνεία, χωρίς να ξέρουμε από πριν πού θα μας οδηγήσουν τελικά. Από την άλλη, σε μια θεωρία συνομωσίας, πρώτα ερμηνεύουμε το γεγονός με βάση την προσωπική μας άποψη και μετά ψάχνουμε (επιλεκτικά) μόνο τα στοιχεία που ταιριάζουν για να την υποστηρίξουν. Με αυτό τον τρόπο θα μπορούσαμε να δικαιολογήσουμε σχεδόν οποιονδήποτε ισχυρισμό για οποιοδήποτε θέμα!

5. Δίνεται αδικαιολόγητο βάρος σε μικρές πιθανότητες

Θεωρητικά τα πάντα είναι πιθανά εαν δεν έχει αποδειχτεί το αντίθετο, αλλά τις περισσότερες φορές η πιθανότητα είναι απειροελάχιστα μικρή. Οι θεωρίες συνομωσίας δεν αναφέρονται στις στατιστικές αυτών των πιθανοτήτων. Πόσο πιθανό είναι το αεροπλάνο των δίδυμων πύργων να ήταν ολόγραμμα; Γιατί επιλέγεται η κατά πολύ μικρότερη πιθανότητα αφού δεν υπάρχουν στοιχεία που να την στηρίζουν; Πόσο πιθανό είναι να είναι πραγματικά αποτελεσματική μια θεραπεία για την οποία υπάρχει ο ισχυρισμός ότι θεραπεύθηκαν τα περισσότερα άτομα της πρώτης ομάδας που την δοκίμασε, αλλά όλες οι μετέπειτα προσπάθειες της εταιρείας και οποιουδήποτε άλλου ερευνητή να απέτυχαν λόγω λαθών; Οι μεγάλοι ισχυρισμοί απαιτούν και αντράνταχτα στοιχεία!

6. Απουσιάζει η λογική εξήγηση

Πρόκειται για κοινή λογική. Αν δυσκολεύεστε να απαντήσετε ερωτήσεις με λογική συνέχεια, μάλλον πρόκειται για θεωρία συνομωσίας. Στο πιο πάνω παράδειγμα, εαν το αεροπλάνο ήταν ολόγραμμα, τί απέγιναν τα άτομα που θα ταξίδευαν με το πραγματικό αεροπλάνο εκείνη την μέρα; Αν τους σκότωσαν, και έριξαν και τους πύργους, γιατί να έμπαιναν στον κόπο να φτιάξουν ολόκληρο μηχάνημα για ολόγραμμα και να μην έριχναν απλά το πραγματικό αεροπλάνο; Τί διαφορά θα έκανε;

Εαν δεν πήγαμε ποτέ στο φεγγάρι και ήταν απλά συνομωσία της NΑΣΑ, πώς γίνεται να το ήξεραν τόσες εκατοντάδες χιλιάδες άτομα που υποτίθεται ότι εργάστηκαν σε διαφορετικά εργοστάσια για να φτιάξουν τις παραγγελλίες των υλικών για το διαστημόπλοιο και να σχεδιάσουν την αποστολή, και να μην μίλησε ποτέ κανένας ότι τελικά δεν έγινε η δουλειά, ούτε καν στα πιο κοντινά του πρόσωπα, να μην το έμαθε κανένας προμηθευτής και να μην διέρρευσε ποτέ τίποτα; Από την άλλη, αν δεν το ήξερε κανείς από αυτούς ότι επρόκειτο για ψέμα και έφτιαξαν τις παραγγελίες κανονικά, έστησαν το διαστημόπλοιο και πληρώθηκαν από την NΑΣΑ, τότε γιατί η NΑΣΑ να επιλέξει να σκηνοθετήσει την αποστολή και να μην στείλει απλά το έτοιμο, στημένο, ήδη πληρωμένο διαστημόπλοιο στο φεγγάρι; Τί θα κέρδιζε;

(Όχι, το «κάποιους λόγους θα είχαν» δεν αποτελεί βάσιμο στοιχείο. Ξαναδοκιμάστε!)

7. Ο εχθρός είναι σταθερά ο ίδιος

Οι θεωρίες συνομωσίας στήνονται εναντίον της κυβέρνησης ή κάποιων ιδιωτικών συμφερόντων και παίρνουν ως δεδομένο ότι αυτά συνεχώς δολοπλοκούν εναντίον του κοινού. Σίγουρα συμβαίνει συχνά οι πολιτικοί να λένε ψέματα για να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα τους, αλλά ο «κόπος» που θα χρειαζόταν για να στηθεί μια συνομωσία θα έπρεπε τουλάχιστον να συμβαδίζει με το «κέρδος» που θα επιφέρει το αποτέλεσμα. Δεν μπορεί ο κόπος να είναι μεγαλύτερος από το κέρδος. Μια τόσο έξυπνη ομάδα, που κατορθώνει τα ακατόρθωτα, θα έπρεπε να το ξέρει καλά. Γιατί να μπει στον κόπο η Αμερικανική κυβέρνηση να καταστρώσει ολόκληρη μυστική επιχείρηση και να στέλλει αεροπλάνα για να μας ψεκάσουν με ειδικά χημικά, να πληρώνουν και να απειλούν άτομα, απλά για να «ελέγχουν» ένα μικροσκοπικό νησί, όταν μπορούν απλά σαν μεγαλύτερη δύναμη να επιτύχουν τον σκοπό τους με διπλωματικά μέσα;

8. Το μυστικό το ξέρουν πολλοί, αλλά όλοι το κρατούν μυστικό

Όσο περισσότερα άτομα φαίνονται αναμειγμένα, τόσο λιγότερο ρεαλιστικό είναι το σενάριο. Πάντα υπάρχουν αντίθετα συμφέροντα που θα επωφελούνταν από πράγματα που άλλοι θέλουν να κρύψουν, οπόταν η αλήθεια δύσκολα θα έμενε κρυμμένη για πολύ καιρό. Για παράδειγμα, υπάρχει ο ισχυρισμός ότι η απόλυτη θεραπεία κατά του καρκίνου έχει ανακαλυφτεί από δεκαετίες, αλλά κρατείται μυστική. Εαν μια τέτοια θεραπεία είχε ανακαλυφτεί ίσως να μην συνέφερε στις φαρμακοβιομηχανίες, αλλά θα συνέφερε όλους τους υπόλοιπους. Τα λεφτά που δίνουν οι κυβερνήσεις στα δημόσια νοσοκομεία θα μπορούσαν να τα διεκδικήσουν άλλοι τομείς. Ξαφνικά η φαρμακοβιομηχανία θα αποκτούσε εχθρούς πρόθυμους να βγάλουν το μυστικό της στη φόρα. Και αργά ή γρήγορα, κάποια ανεξάρτητη φαρμακευτική εταιρία θα μάθαινε τον τρόπο, είτε από δικές τους έρευνες ή και από δυσαρεστημένους ερευνητές που θέλουν να αναγνωριστούν και να ανταμειφθούν οι κόποι τους, και θα τον χρησιμοποιούσε για να τον εκμεταλλευτεί πρώτη για να βγάλει απίστευτο κέρδος.

Υπάρχουν τόσα διαφορετικά συμφέροντα και τόσες πολλές αλληλεπιδράσεις, που δεν είναι δυνατόν να μην μιλάει ποτέ κανείς. Το μόνο που μπορεί να συμβεί είναι να καθυστερήσει μια θεραπεία να βγεί στην αγορά. Από την στιγμή όμως που έχει δημοσιευτεί η έρευνα (και ακόμα και οι θεωρίες συνομωσίας επικαλούνται δημοσιευμένες έρευνες) η γνώση είναι εκεί έξω και ο ανταγωνισμός έχει ήδη αρχίσει.

9. Η «αλήθεια» ανακαλύφθηκε από ελάχιστα άτομα

(Τα οποία κατά τύχη απολαμβάνουν αυτή την στιγμή δημοσιότητα ή και χρήμα από αυτή τους την ανακάλυψη). Την «αλήθεια» την αποκάλυψε ένας δημοσιογράφος, και το άρθρο δημοσιεύεται στην ιστοσελίδα της θρησκευτικής σου ομάδας, του πολιτικού ομίλου σου ή απλά σε μια σελίδα ειδικά κατασκευασμένη για τέτοιες θεωρίες. Ενώ έγιναν τόσες συμφωνίες με χιλιάδες κόσμο να κρατήσουν το στόμα τους κλειστό και απειλές ή και δολοφονίες για όποιον δεν το έκανε, αυτός ο ένας δημοσιογράφος (όπως και ο γιος του παπά της ενορίας σου), συνεχίζουν να δημοσιεύουν την αλήθεια ανενόχλητοι.

10. Άλλες εκδοχές της ιστορίας αποκλείονται χωρίς δεύτερη σκέψη

Όσα στοιχεία εισηγούνται το αντίθετο απορρίπτονται αμέσως χωρίς περαιτέρω εξέταση, με την δικαιολογία ότι οι δημιουργοί της συνωμωσίας τα έβαλαν εκεί για προπαγάνδα. Ακόμα και όταν υπερισχύουν αριθμητικά και είναι πιο διασταυρωμένα. Οποιαδήποτε άλλη εκδοχή υπάρχει επειδή όλοι όσοι έχουν αντίθετη γνώμη έχουν υποστεί πλύση εγκεφάλου. Είναι όλα προπαγάνδα!

Συνοπτικά, όπως και στο δικαστήριο, για να βγεί ένα πόρισμα πρέπει να μετρούν μόνο τα αποδειχτικά στοιχεία. Δεν μπορείς να κατηγορήσεις τον γείτονα ότι δηλητηρίασε τον σκύλο σου μόνο και μόνο επειδή ήξερες ότι δεν τον συμπαθεί. Ούτε καν αν ξέρεις ότι το έχει ξανακάνει. Βρέθηκε δηλητήριο; Βρέθηκε το ίδιο χημικό στο σπίτι του; Βρέθηκαν δακτυλικά αποτυπώματα στον φράκτη; Οι πατημασιές του στην αυλή σου; Είχε κάποιο άλλοθι για εκείνη την νύχτα;  Χωρίς αυτά οι κατηγορίες είναι αβάσιμες. Το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι να τον θεωρήσεις ύποπτο.

Το ίδιο συμβαίνει και με την κυβέρνηση ή οποιονδήποτε κατηγορείται για συνωμωσία. Όση διαφθορά και να υπάρχει, δεν αποτελεί στοιχείο από μόνη της. Και επειδή δεν μπορούμε να ερευνήσουμε άμεσα τον κάθε ισχυρισμό, το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να διασταυρώνουμε συνεχώς πληροφορίες από διάφορες πηγές, να κάνουμε κριτικές ερωτήσεις και να είμαστε επιφυλακτικοί.

-Elemenya